Als open economie is Vlaanderen voor de toelevering van heel wat grondstoffen strategisch afhankelijk van niet-EU-landen. In crisistijden, wanneer internationale handelsstromen moeizamer verlopen, kan die importafhankelijkheid grote gevolgen hebben voor onze ondernemingen en burgers.
Om onze productieketens robuuster te maken, moet verder worden ingezet op diversificatie, het smeden van strategische partnerschappen en allianties en het zoeken naar substitutiemogelijkheden voor geïmporteerde grondstoffen. Zo kan de toeleveringsketen veerkrachtiger gemaakt worden voor internationale handelsschokken, zonder aan de openheid van de Vlaamse economie te raken. Dat is niet enkel op korte termijn van belang voor de bevoorrading van (basis)grondstoffen, maar ook om de transities naar een digitale en groene samenleving te kunnen verzekeren.
De coronapandemie heeft, naast de impact op de gezondheid, ook een duidelijke invloed gehad op het geopolitieke debat rond de zogenaamde ‘open strategische autonomie’. De lockdown in vele landen, en de ermee gepaard gaande productiedalingen, resulteerden in een grote krimp in internationale handelsstromen en hadden grote gevolgen voor producenten en consumenten in landen die zich verderop in de waardeketens bevinden. COVID-19 toonde zo aan hoe fragiel bevoorrading kan zijn bij globale productieketens. Het is dan ook niet verwonderlijk dat verschillende lidstaten het afgelopen jaar opriepen om de toeleverings- en waardeketens te heroverwegen en te komen tot meer ‘soevereiniteit’ en een kleinere afhankelijkheid van buitenlandse importen.
De Vlaamse sociale partners zijn zich bewust van de risico’s die kleven aan een te grote importafhankelijkheid van een beperkt aantal landen, zeker wanneer leveringen van grondstoffen of intermediaire goederen zouden kunnen worden beïnvloed door andere dan alleen economische overwegingen. Toch blijft het voor de SERV van groot belang om niet te raken aan de openheid van de Vlaamse economie. In tegendeel, opdat Europa in de toekomst haar status als grote economische macht kan behouden, moet ze in haar handelsbeleid verder de kaart trekken van de bilaterale en multilaterale samenwerking. Diversificatie van de toeleveringsketen helpt om het risico op ongewenste afhankelijkheden te voorkomen en vereist net méér integratie in het wereldwijde handelsverkeer, en niet minder. Het veiligstellen van de toegang tot specifieke kritieke grondstoffen is trouwens essentieel voor een succesvolle transitie naar een groene en digitale economie.
Om het debat over deze ‘strategische autonomie’ correct te kunnen voeren, bracht de Europese Commissie eerder dit jaar de strategische afhankelijkheden in kaart en stelde ze op basis daarvan maatregelen voor om de productie‐ en toeleveringsketens te diversifiëren, voor strategische voorraden te zorgen en de productie en investeringen in Europa te bevorderen.
De lijst van goederen waarvoor de EU strategisch afhankelijkheid is van derde landen, werd niet als dusdanig gepubliceerd, maar kon door de SERV afgeleid worden uit de recentste data van internationale handelsstromen. Zo werden 139 productcategorieën geïdentificeerd die vallen binnen strategische sectoren of ecosystemen.
Op basis van die analyse, en de toepassing ervan op ons land, kan besloten worden dat er een grote overlap is tussen de strategische producten die op Europees vlak geïdentificeerd kunnen worden, en de producten waarvoor België strategisch afhankelijk is van niet-EU-landen. Verschillende van deze producten komen uit China en de Verenigde Staten. Gezien de grote openheid van ons land en het belang van internationale handelsstromen, is dit geen onverwacht resultaat.
Het is voor Vlaanderen cruciaal om nauw betrokken te blijven bij de Europese beleidsinitiatieven die op dit vlak worden genomen en om zelf initiatieven te nemen die de productieketens robuuster maken. Diversificatie, het smeden van strategische partnerschappen en allianties en het zoeken naar substitutiemogelijkheden voor geïmporteerde grondstoffen helpen om de toeleveringsketens veerkrachtiger te maken voor internationale handelsschokken, zonder aan de openheid van de Vlaamse economie te raken.