Vlaamse werkbaarheidsmonitor zelfstandige ondernemers - meting 2023

We presenteren hier het onderzoek naar de werkbaarheid van jobs van zelfstandige ondernemers. Sinds 2007 wordt de werkbaarheid van de jobs van zelfstandige ondernemers in Vlaanderen onderzocht. Naast de algemene cijfers geven we ook meer gedetailleerde cijfers naar onder andere de verschillende beroepen, leeftijden, geslacht en sectoren

Wat onderzoeken we?

De werkbaarheidsmonitor bij zelfstandige ondernemers meet naar analogie van het concept werkbaar werk vier belangrijke aspecten van arbeidskwaliteit: psychische vermoeidheid (werkstress), welbevinden in het werk (motivatie), leermogelijkheden en de balans tussen werk en privé. 

De werkbaarheidsmonitor kijkt ook naar een aantal kenmerken van de job die de werkbaarheid van jobs verbeteren of bedreigen. Deze jobkenmerken zijn: de werkdruk (werktempo, deadlines en hoeveelheid werk), de emotionele belasting (vooral belangrijk bij zogenaamde contactberoepen), de taakvariatie en de (fysieke) belastende arbeidsomstandigheden.

Werkwijze

De werkbaarheidsmonitor is een schriftelijke bevraging bij een representatief staal van zelfstandige ondernemers in hoofdberoep uit het Vlaams Gewest. In 2023 werden een enquête toegestuurd aan 12.000 zelfstandige ondernemers en werd een netto-respons van 15,8% gerealiseerd.

Timing

De werkbaarheidsenquête bij zelfstandige ondernemers wordt om de vier jaar (voorheen om de drie jaar) uitgevoerd. De eerste meting werd uitgevoerd in 2007, de recentste meting in 2023 is inmiddels de zesde editie van deze bevraging. Na het publiceren van de algemene cijfers volgen meer specifiek sectorrapporten en thematische verdiepingen.

Resultaten

Werkbaar werk evolueert voorzichtig positief

Het aandeel zelfstandigen zonder werkbaarheidsknelpunten was nog nooit zo hoog. 52,5% van de zelfstandige ondernemers heeft een kwaliteitsvolle job zonder werkbaarheidsknelpunten. Dat was bij de start van de meting in 2007 slechts 47,7%.

Sterk gemotiveerd en veel leermogelijkheden

Zoomen we verder in op de cijfers, dan blijken zelfstandige ondernemers vooral goed te scoren op twee van de vier werkbaarheidsindicatoren: 

• Omdat zelfstandige ondernemers ‘werken voor zichzelf’ ontstaat spontaan het beeld dat zij sterk gedreven zijn in wat ze doen. De cijfers bevestigen dit. Negen op de tien (90,1%) van de zelfstandige ondernemers in Vlaanderen is gemotiveerd aan de slag, doorgaans in een zeer gevarieerde job. 
• Met de leerkansen zit het nog beter: ongeveer alle zelfstandigen in hoofdberoep (97,3%) hebben voldoende leermogelijkheden. Dat is significant beter dan in 2007 (94,4%) bij de eerste meting. Ze ontwikkelen hun competenties via opleidingen en de dagdagelijkse ervaringen op de werkplek.

Hoge werkstress en geworstel met werk-privébalans

De twee andere werkbaarheidsindicatoren werkstress en werk-privébalans scoren duidelijk minder goed. 

• Bijna vier op de tien zelfstandigen heeft te hoge werkstress (37,8%). Hun werk wordt dan ook vaak gekenmerkt door een hoge werkdruk en bepaalde (contact)beroepen ervaren zware emotionele belasting. 
• Ook de werk-privébalans oogt minder positief: drie op de tien zelfstandige ondernemers (29,8%) worstelen met de combinatie van werk en privé. Toch is er een gunstige evolutie tegenover 2007 (34,5% worstelde toen met de werk-privébalans).

Waarom investeren in een werkbare job belangrijk is

De Vlaamse sociale partners vinden werkbaar werk bijzonder belangrijk omdat kwaliteitsvolle jobs leiden tot duurzame tewerkstelling en hogere jobtevredenheid. Net zoals bij de werknemers, is er ook bij de zelfstandige ondernemers een duidelijk verband. 

Van de ondervraagde zelfstandigen ouder dan 40 jaar die geen werkbaarheidsklachten hebben, ziet 85,5% het zitten om door te werken tot het pensioen. Bij één of meer werkbaarheidsknelpunten daalt de ingeschatte haalbaarheid om door te werken tot pensioenleeftijd snel; zo ziet slechts 40,8% van de zelfstandige ondernemers in een job met twee of meer werkbaarheidsknelpunten het haalbaar om door te werken tot de pensioenleeftijd, zonder aangepast werk. 

Werkbaar werk zorgt duidelijk ook dat zelfstandigen tevreden zijn over hun keuze voor het ondernemerschap: met werkbaar werk zijn 88,2% van de ondervraagden tevreden over de keuze. Ook de tevredenheid met de keuze voor het ondernemerschap daalt bij één of meer werkbaarheidsknelpunten; 59,2% van de zelfstandige ondernemers in een job met twee of meer werkbaarheidsknelpunten is tevreden met de keuze voor het ondernemerschap.

Jobkenmerken die een invloed hebben op de werkbaarheid

De werkbaarheidsmonitor brengt niet enkel in kaart in welke mate jobs werkbaar zijn, maar peilt ook naar een aantal achterliggende determinanten c.q. risicofactoren in de arbeidssituatie. Bij de metingen voor de zelfstandige ondernemers worden vier risico-indicatoren bevraagd: werkdruk, emotionele belasting, taakvariatie (afwisseling in het werk) en belastende (fysieke) arbeidsomstandigheden. 

In 2023 rapporteert 43,3% van de zelfstandige ondernemers een hoge werkdruk, heeft 27,4% een emotioneel belastende job, wordt 6,7% geconfronteerd met onvoldoende taakvariatie (routinematig werk) en heeft 18,4% af te rekenen met belastende arbeidsomstandigheden. Voor de drie laatste risico-indicatoren worden in vergelijking met de nulmeting in 2007 geen significante verschuivingen vastgesteld. Het aandeel zelfstandige ondernemers dat een hoge werkdruk signaleert (43,3%) in 2023, is t.o.v. de nulmeting (46,6%) wel significant gedaald. Enkel voor de indicator arbeidsomstandigheden stellen we een significante verbetering vast tussen 2019 (20,9% signaleert belastende arbeidsomstandigheden) en 2023 (18,4%). 

Een volledig overzicht van alle rapporten uit de metingen (bij werknemers en zelfstandige ondernemers) van 2004 tot en met 2023 vind je hier terug. 

De Stichting ontwikkelde daarnaast ook een handige tool om specifieke cijfers van de werkbaarheid op te zoeken.