Ondernemen en werken in tijden van corona deel 2

Het enthousiasme in de aanloop naar 2021 was groot. Er werd verwacht, of misschien vooral gehoopt, dat het nieuwe jaar een nieuwe realiteit zou brengen. Al snel werd duidelijk dat het nieuwe jaar niet het einde van de coronapandemie betekende. In dit rapport gaan we na welke effecten de aanslepende pandemie heeft op ondernemingen en organisaties. Na een eerste bevraging bij tien bedijven uit de private sector tijdens de periode maart – juli 2020, contacteerden we hen opnieuw tijdens de periode januari – februari 2021 om te kijken hoe de zaken ervoor staan.

Bedrijven zoeken stabiliteit op

Bij het begin van de coronacrisis, toen de lockdown inging, verkeerden onze ondernemingen in een acute crisissituatie. Het was onduidelijk hoe lang de situatie zou duren, al verwachtte niemand dat het meer dan enkele maanden zou duren. De ondernemingen hebben tijdens het voorjaar van 2020 telewerk ingelast waar dat enigszins mogelijk was, veiligheidsmaatregelen genomen op de werkvloer, hun producten en diensten zoveel mogelijk online aangeboden en in sommige gevallen hun afzetmarkt (tijdelijk) aangepast.

Tijdens de tweede gesprekken begin 2021 zijn de aanpassingen die in het voorjaar van 2020 gedaan werden nog steeds van kracht. Eens de aanpassingen ingevoerd zijn, zoeken ondernemingen vooral naar stabiliteit. De oplossingen die nu gevonden zijn, mogen het dan wel mogelijk maken om te overleven, en hier en daar zijn er verbeteringen gevonden of nieuwe markten aangeboord, het blijft een situatie die in de meeste bedrijven als tijdelijk wordt gezien. Veel aanpassingen zullen opnieuw herbekeken worden als de crisis achter de rug is.

Belang van sociale verbinding wordt duidelijk

Tijdens de eerste gesprekken waren sommige bedrijven al bezorgd over vervreemding en isolement voor telewerkers. Die bezorgdheden treden nu meer op de voorgrond. De situatie sleept aan, mensen raken uitgeput en geven dat ook aan tijdens gesprekken of in werknemersbevragingen. Dat geldt zowel voor mensen die thuis werken als mensen die naar hun werkplek kunnen of moeten.

De afwezigheid van fysieke en informele ontmoetingen heeft ook zijn weerslag op de groepsgeest. Volgens onze gesprekspartners geven medewerkers ook zelf aan dat de cohesie ontbreekt terwijl die voordien erg goed zat. De digitale communicatie schiet op een aantal vlakken tekort en de bedrijven blijven proberen om er iets van te maken. Over het algemeen worden digitale alternatieven zoals recepties of chatgroepen ervaren als niet ideaal maar beter dan niks. Een minimum aan fysieke ontmoetingen, zowel formeel als informeel, blijken van groot belang voor het welzijn van de medewerkers en de organisatie. Dat komt uit de verschillende gesprekken en personeelsbevragingen in de ondernemingen duidelijk naar voor. De bevraagde organisaties denken volop na over de beste manier om dit te organiseren vanaf het moment dat het terug kan. De organisaties ervaren druk vanuit de werknemers om naar meer telewerk te gaan, wellicht meer dan de bedrijfsleiders zelf als optimaal voor de werking van hun organisatie zien.

Aanhoudende onzekerheid over economische situatie

Bij de start van de crisis is de economie flink door elkaar geschud. De onzekerheid was toen zeer groot. Gaandeweg werd duidelijker wat dit zou betekenen voor de financiële situatie van de ondernemingen zelf. De vooruitzichten voor de periode na de coronacrisis, waarmee bedoeld wordt na de ‘volledige’ heropening van de economie, blijven echter onzeker. Wat de onzekerheid verder voedt is de onduidelijke situatie bij concurrenten, klanten en leveranciers. Bewegingen zoals overnames, faillissementen en veranderingen in de vraag die er al lange tijd zaten aan te komen, versnellen nu. Het effect daarvan verwacht men pas na de ‘heropening’ wanneer de economie weer volop gaat draaien en de vraag terug normaliseert.

Er zijn ook kopzorgen over de economische keten. Sommige grondstoffen worden schaars, onderdelen kunnen niet meer geleverd worden en zo stijgen ook de prijzen. Ook kleinere bedrijven die hun businessmodel hebben omgegooid zitten met de vraag wat ze nu verder moeten. Zullen activiteiten die groei opleverden blijvend succesvol zijn? Wat blijft er nog over van de e-commerce, die logistiek veel vergt maar nu aan een plafond zit? Bij de bedrijven met personeel is de opluchting groot dat het aantal ontslagen tot op heden beperkt is gebleven. Dat is in grote mate het gevolg van het systeem van tijdelijke werkloosheid.