Innovatief en duurzaam aanbesteden in kaart gebracht

In welke mate ondersteunt de Vlaamse overheid innovatief en duurzaam aanbesteden en hoe doet ze dat? Biedt de Europese regelgeving hierbij opportuniteiten? Deze en andere onderzoeksvragen komen aan bod in het rapport Innovatief en duurzaam aanbesteden van de Stichting Innovatie & Arbeid. Verder gaat de aandacht in dit rapport naar een aantal buitenlandse voorbeelden en de positie van kmo’s.

Openbare opdrachten of aanbestedingen moeten aan bepaalde voorwaarden voldoen en vastgelegde procedures volgen. Europa stimuleert overheden hierbij meer en meer tot innovatieve en duurzame aankopen en vraagt hiervoor ook programma’s uit te werken. Zo voorziet de nieuwe richtlijn 2014/24/EU over overheidsopdrachten in een aanzienlijke uitbreiding van de methodieken en procedures om innovatie en duurzaamheid in aanbestedingen na te streven. Op Belgisch niveau moet de nieuwe richtlijn tegen 18 april 2016 in wetten worden omgezet. Vlaanderen kan hierbij mee richtinggevend optreden.

Wat is innovatief en duurzaam aanbesteden?

Innovatieve aanbestedingen zijn gericht op vraaggestuurde oplossingen en bieden ruimte voor pre-commercieel onderzoek om echt tot nieuwe oplossingen te komen.
Duurzame aanbestedingen houden rekening met ecologische, sociale en/of ethische aspecten.

De Vlaamse programma’s

In Vlaanderen werden de voorbije jaren aparte programma’s en actieplannen innovatief en duurzaam aanbesteden uitgerold.

De nadruk in de eerste generatie programma’s innovatief aanbesteden ligt enerzijds op innovatieplatforms (om meer vraaggestuurde en prestatiegerichte aanbestedingen te bekomen) en anderzijds op de mogelijkheid om pre-commercieel onderzoek op te zetten. In het project energietransitie in de glastuinbouw zijn stakeholders bijvoorbeeld op zoek gegaan naar nieuwe technieken en nieuwe combinaties om energieneutrale glastuinbouw te realiseren en nadien is een (pre-commercieel) onderzoeksproject uitbesteed om een prototype te ontwerpen. Er zijn in Vlaanderen vijftien projecten in het programma innovatief aanbesteden opgenomen, maar niet alle projecten doorliepen alle fasen. Soms was een innovatieplatform overbodig omdat de probleemstelling al scherp gesteld was, soms eindigde het project na het innovatieplatform omdat de mogelijke oplossingen al op de markt beschikbaar waren of te weinig innovatiepotentieel bevatten. Het programma innovatief aanbesteden is in Vlaanderen horizontaal uitgewerkt over alle beleidsdomeinen heen, maar niet in alle domeinen waren de projecten succesvol.

Het aspect duurzaamheid is in Vlaanderen uitgewerkt in actieplannen en er is een instrumentarium ontwikkeld om de beleidsdomeinen, bedrijven en kenniscentra te ondersteunen bij hun deelname aan duurzame overheidsopdrachten. Er is een taskforce duurzaam aanbesteden opgericht met de belangrijkste stakeholders, recent uitgebreid tot de taskforce duurzaam en innovatief aanbesteden. De concrete projecten gaan hoofdzakelijk over ecologische en life-cycling aspecten, waarvoor er ook het meest begeleiding voorzien is. Ook duurzame aanbestedingen zijn in min of meerdere mate vraaggestuurde en prestatiegerichte aanbestedingen. Veelal wordt gezocht naar nieuwe oplossingen.

De betrokkenheid van kmo’s verdient extra aandacht

De Europese Commissie vraagt uitdrukkelijk inspanningen om de deelname van kmo’s aan aanbestedingen in het algemeen en innovatief en duurzaam aanbesteden in het bijzonder te verhogen. Het is wettelijk niet mogelijk om bij aanbestedingen bedrijven te bevoordelen, maar er kunnen - ook in Vlaanderen - wel modaliteiten in de aanbestedingen worden opgenomen die de drempels voor kmo’s verlagen. Zo kunnen opdrachten van grote omvang gesplitst worden in kleinere pakketten. Ook kan men kwalitatieve normen realistisch houden, geen onnodige labels opleggen en spaarzaam zijn met eisen zoals een 24/24-uren of 7/7-dagen beschikbaarheid die voor kmo’s vaak moeilijk haalbaar zijn. Intermediairen kunnen kmo’s sensibiliseren en ondersteunen.

Buitenlandse voorbeelden

Buitenlandse voorbeelden in de Verenigde Staten, Nederland en het Verenigd Koninkrijk kunnen ondermeer inspiratie bieden voor de toekomstige aanpak van het O&O-luik, met name de pre-commerciële aanbestedingen. Nederland en het V.K. baseren hun beleid grotendeels op het zeer omvangrijke SBIR-programma van de Verenigde Staten. Ze slagen er vrij goed in om de vertaalslag te maken van de omvangrijke SBIR-scope naar meer kleinschalige toepassingen.